خارە سێوە بەبێ برین خوێنی دەڕشت
گەلی برادەرینە ئەمن هەرچەند دەكەم لەوێ كۆنە دنیایێ حەرفێكی شك نابەم راستیی دری خارە سێوەی پێ بێژم، ئەو هونەرمەندە گەورەی لە شاكارە مۆسیقیەكەیدا بە ناوی (سەحەر) دەیگوت ئەو بەبێ برین خوینێ دەڕێژی.
كۆیە لە مێژووی خۆیدا زانا و ئەدیب و هونەرمەندی گەورەی تێدا هەڵكەوتووە، ڕەنگە خارە سێوە لە هەرە ناودار و بێنازەكانی بێت، هەر لە سەرەتای هاتنە دنیایێ هەتا كۆچكردنی. ئەو داهێنەری شێوازێكی سەربەخۆی مەقامی كوردی بوو، كە هەندێك ناویان لێ ناوە مەقامی (ئەوەل سەحەرە)، شێوازی مەقامەكانی سێوە لە هیچ هونەرمەندێكی تر ناچن و بە گوێگرتن لە كۆپلەیەك لە مەقامەكانی دەیناسیەوە، هەروەها بە زمانێك مەقامەكانی چڕیوە، كە هەموو كەسێك لێی تێدەگا و هیچ وشەیەك لە تێكست و مەقامەكانی سێوەدا نییە، كە نامۆ بێت بە شێوەزاری شەقام و قسەكردنی خەڵك.
سێوە بەدرێژایی تەمەنی شەمماسی كڵێسای ماریوسف بووە لە كۆیە، بەڵام هێندە تێكەڵی كۆمەڵگەی كوردەواریی و پێكەوەژیانی ئایینی بووە لە كوردستان، كاتێك مزگەوتی گەورەی كۆیە نۆژەن كراوەتەوە و مەلای گەورەش لەوێ بووە، ئەو مەقامێكی لە ستایشی خوا و پێغەمبەراندا گوتووە.
سێوە ناوی سڵێوە خواجە یەڵدا سڵێوە بوو، ساڵی 1891 لە كۆیە لەدایك بوو و هەر لەوێش ساڵی 1963 كۆچی دوایی كرد. د.هاوژین سڵێوە مامۆستای زانكۆ كە چەند توێژینەوەیەكی لەبارەی ژیانی سێوە كردووە، دەڵێ كورد لە خۆشەویستیان ناوی هونەرمەندەكەیان لە سڵێوەوە گۆڕی بۆ سێوە.
باس لەوەش دەكات كە خارە سێوە هەر لە گەنجییەوە مەقامی گوتووە، بەڵام تا تەمەنی نەگەیشتە نزیكەی 60 ساڵ نەناسرا، ئەمەش دوای ئەوەی پێنج مەقامی لە ئێزگەی كوردی لە بەغدا تۆمار كرد.
د.هاوژین سڵێوە باس لەو بەرهەمانەی خارە سێوە دەكات كە تا ئێستاش زیندوون، لەوانەش ئەو چوار مەقامەی لە بەغدا تۆماری كردن، دوای ئەوەی ساڵی 1957 بە سواری پاسێك خۆی گەیاندووەتە بەغدا و لە ئێزگە پێنج مەقامی تۆمار كرد، قەوانی یەك لە مەقامەكانی لەناوچووە، بۆیە تەنها چوار مەقامی ماوە.
هەروەها دەڵێ هەرچەند ئەوكات تۆماركردن وەك ئێستا نەبووە و مۆسیقاژەنەكانی ئێزگەی كوردی لە بەغدا عەرەب بوون، بەڵام خارە سێوە توانی رەسەنایەتی خۆی بپارێزێ و بەرهەمێك تۆمار بكات بە تامی كوردەواری.
خارە سێوە جارێكی تر هەلی بۆ نەڕەخساوە بچێتەوە بەغدا، د.هاوژین دەڵێ دڵنیایە ئەگەر بۆ جاری دووەم و سێیەم سەردانی ئێزگەی كردبا، لەجێی چوار مەقام، 20 مەقامیشی تۆمار دەكرد. وەك چۆن كەریم شارەزا لە كتێبەكەیدا لەبارەی سێوە نووسیویەتی هونەرمەندەكە خاوەنی 28 مەقامی خۆی بووە.
بەم شێوەیە ئەگەر سێوە تەواوی مەقامەكانی تۆمار كردبا، وەك سڵێوە دەڵێ دەبوو بە قوتابخانەیەكی گەورەی مەقامی كوردی و كاریگەریی زیاتری دەبوو.
بەهۆی ئەوەی سێوەی هونەرمەند لە منداڵیەوە شەمماس و خزمەتکاری كڵێسا بووە و لەژێر كاریگەریی تەرتیلە و سرووتە ئایینییەكاندا بووە، بەتایبەتی تەرتیلەی (نقوم شبیر) كە ڕیتمی هێواشە و لەبارەی خوداپەرستییەوەیە، لە ژیانی هونەریی خۆیدا هیچ گۆرانییەكی شادی تۆمار نەكردووە و هەموو مەقام و گۆرانییەكانی غەمبارن، بەڵام د. هاوژین لە زاری كەریم شارەزا دەیگێڕێتەوە كە خارە سێوە لە سەرەتای پەنجاكاندا چووەتە سلێمانی و هەولێر، ئاهەنگی ساز كردووە، لە ڕێگەدا لەناو پاس گۆرانی و بەستەی شادی گوتووە.
ئەو تێكستانەی سێوە بەكاری هێناون، هەندێكیان فۆلكلۆر و هەندێكیان هی شاعیرانی كورد بوون، بەڵام وەك د.هاوژین باسی دەكات بەگوێرەی پێویستی گۆرانییەكانی و گەیاندنی مەخسەدی، گۆڕانكاری تێدا كردوون، هەروەها سێوە شارەزایی ئایینییشی لە خزمەتی تێكست و ئاوازی مەقامەكانیدا بەكار هێناوەتەوە، وەك ئەوەی دەڵێ) تا حەزرەتی ئیسرافیل دەدات لە نەفخی سورێ و مەنسوری هەلاج تەقەی بێت لە كەوانی، حەزرەتی موسا هەزار و یەك كەلیمەی دەكات لەگەر باری تەعالا لەسەر كێوی توڕێ).
سێوە جگە لە كوردی و عەرەبی، زمانەكانی سریانی و فارسی زانیوە، هەروەها شارەزاییەكی لە زمانی فەرەنسییش هەبووە، بەڵام تەنیا بە زمانی كوردی مەقامی تۆمار كردووە، هیچ بەرهەمێكی گۆرانی بە زمانەكانی تر نییە، ئەگەرچی لە كڵێسادا بەردەوام تەرتیلەی بە زمانی سریانی خوێندووە. هەروەها كاتێ لە سییەكانی سەدەی رابردوودا مزگەوتی گەورەی كۆیە نوێ كراوەتەوە، بەئامادەبوونی مەلای گەورە و سەید هادی بەڕێوەبەری ئەوقافی كۆیە، سێوە مەقامێكی ئایینی لە ستایشی خودا و پێغەمبەراندا گوتووە، بەڵام ئەو مەقامە نە تۆمار كراوە و نە دووبارە كراوەتەوە.
پێشتر دەگوترا خارە سێوە بە هەژاری سەری ناوەتەوە و لە سەرما ڕەق بووەتەوە، بەڵام د. هاوژین لە زاری كوڕەكەی سێوە دەیگێڕێتەوە كە هونەرمەند لە ماڵی خۆیاندا بەهۆی نەخۆشی كۆچی دوایی كردووە.
